In mijn vorige blog over root-cause-analysis heb ik de oorzaken van de coronacrisis in kaart gebracht. In deze blog kijken we de andere kant op: de gevolgen ervan. Ik laat je kennismaken met een (business) analysetechniek waarmee de huidige coronaproblemen en bijhorende maatregelen gecategoriseerd kunnen worden. De techniek helpt ons in te laten zien hoe ernstig de problemen zijn en welke we koste wat het kost willen voorkomen.

De coronacrisis is een veelkoppig monster. Op dit moment sterven er in Nederland meer dan 100 mensen per dag aan het virus. Ondanks dat duizenden artsen en ziekenverzorgers zich het vuur uit de sloffen lopen. Bij deze wil ik aan deze mensen mijn diepe respect uiten. Duizend maal dank! Om het besmettingsgevaar te minimaliseren zijn maatregelen genomen die weer hebben geleid tot nieuwe problemen: miljoenen mensen zitten noodgedwongen thuis, scholen zijn dicht, sportclubs gesloten en bedrijven staan stil en vallen om. Veel mensen verkeren in financiële nood en/of vereenzamen hierdoor.

De veelkoppigheid van het monster kun je goed in kaart brengen door middel van het Cynefin-framework. Dit framework is in 1999 in het leven geroepen door Welshman Dave Snowden. Het framework is vernoemd naar het Welshe woord Cynefin dat ‘leefomgeving’ betekent. Het Cynefin-framework helpt je met het in kaart brengen van de complexiteit van problemen plus de te nemen maatregelen daarvoor. Het onderscheidt vijf besluitvormingscontexten of “domeinen”:

• Simple: dit zijn eenvoudige, veelal bekende maatregelen waarvan de besluitvormer weet dat ze werken omdat er is een duidelijke relatie bestaat tussen oorzaak en gevolg (zie ook mijn vorige blog). Als ik X doe dan verwacht ik uitkomst Y. Deze maatregelen worden ook wel best practices genoemd.
• Complicated: van dit type maatregelen is vooraf heel moeilijk te zeggen of ze gaan werken. Ze zijn van het type: ik weet dat ik niet weet wat ik precies moet doen. Je doet iets (sense) en kijkt of het werkt (analyse) en stelt eventueel bij (respond). Ze worden ook wel good practices genoemd.
• Complex: nog een stapje lastiger zijn maatregelen die genomen moeten worden in geval van complexe problemen. Bij gecompliceerd weet je tenminste nog dat je iets niet weet, bij complex weet je niet eens dat je het niet weet. Oorzaak en gevolg kunnen in deze gevallen alleen achteraf worden afgeleid. Je probeert allerlei dingen te doen in de hoop dat je daar patronen in kunt ontdekken (Emergent practices).
• Chaotic: Nóg erger is het chaotische domein waarin niet eens meer bekend is wat de oorzaak is en wat het gevolg. Gebeurtenissen in dit domein zijn te verwarrend om te wachten op een op kennis gebaseerde reactie. Actie – het maakt niet uit welke! – is de eerste en enige manier om gepast te reageren. Daarna pas kijk je naar wat er gebeurt (Novel practice).
• Disorder: In dit domein vallen situaties waarin niet duidelijk is welke van de andere domeinen van toepassing zijn. Er heerst dan vaak onenigheid over het probleem en de te nemen maatregelen.

Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Cynefin_framework

De eerste vier kunnen worden ingedeeld in kwadranten en de vijfde vormt het donkere centrum, zie figuur 1.

Je zult wel begrijpen dat je als besluitvormer moet trachten de problemen zoveel mogelijk rechts van de verticale as te houden, met andere woorden in de kwadranten Simple of Complicated. Doet zich een complex probleem voor, tracht deze dan om te zetten in een gecompliceerd probleem dat je vervolgens kunt gaan analyseren. Een mooi voorbeeld was de redding van de banken tijdens de economische crisis van 2008/2009. Een complex probleem (de hele economie dreigde in het slop te raken) werd getransformeerd tot een gecompliceerd probleem (we maakten van banken tijdelijk staatsbanken). Hoewel dit een hele berg belastingcenten heeft gekost is het achteraf toch een slimme zet geweest: de banken konden worden gered en het spaargeld en hypotheken van miljoenen mensen bleven bestaan. Probeer chaos ten allen tijde te voorkomen. Helaas lukt dit niet altijd. Het bekendste voorbeeld is 11 september 2001.

Shock!

Terug naar corona. Toen het virus in Nederland de kop opstak, was er in de eerste plaats chaos. De schok was groot omdat zich in ons land nooit een vergelijkbare situatie had voorgedaan. Het was een Novel Practice en er moest snel worden gehandeld. Iedereen herinnert zich wel de toespraken van onze minister-president Marc Rutte en koning Willem-Alexander en kort daarna de persconferenties van Ferd Grapperhaus, Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra. Dit was ongekend!

Simple

De maatregelen die werden genomen, moesten er zo snel mogelijk voor zorgen dat er grip kwam op het immense probleem voordat het nóg groter zou worden. Binnen twee weken na de eerste besmetting in Nederland werd een aantal best practices bedacht waaronder het verhogen van het aantal IC-bedden zodat het aantal slachtoffers met ernstige problemen kon worden behandeld. Een andere best practice was het minimaliseren van het aantal contacten voor alle Nederlanders (niet meer dan 2 personen bij elkaar op straat en anderhalve meter afstand) plus het handhaven daarvan[1]. Het doel hiervan was de kans op besmetting zoveel mogelijk te minimaliseren.

Complicated

Andere, meer ingrijpende maatregelen werden en worden ook getroffen. Denk maar aan het maken van een nieuw vaccin. Daar zijn specialisten op dit moment druk mee bezig en hopelijk gaat dit niet te lang duren. Dit is een duidelijk voorbeeld van een gecompliceerde maatregel dat als doel heeft de ziekte te bestrijden. Een andere maatregel binnen dit kwadrant is het verstrekken van overheidsgelden aan bedrijven zodat zij in deze gekke tijd kunnen overleven. Het doel van deze maatregel is het minimaliseren van de financiële (en economische) consequenties. Er is echter weinig duidelijkheid hoelang dit nodig zal zijn. De tijd zal het leren.

Complex

De overheidsgelden worden beschikbaar gesteld om een nog groter probleem te voorkomen: een economische crisis. Dit is een complex probleem dat vrijwel zeker zal optreden als er veel bedrijven omvallen. Tegelijkertijd moet de overheid zich beseffen dat té lang ‘stilleggen’ van onze economie óók gaat leiden tot een economische crisis. Alle hoop is er dus op gevestigd dat de besmettingenpiek spoedig zal dalen, waardoor ook de economie weer op gang kan komen zodat de economische schade beperkt blijft.

Chaos

Je moet er niet aan denken, maar stel nou dat er een economische krimp komt die zo groot is dat er een opstand komt en mensen aan het plunderen slaan. In dat geval, het zwartste scenario, zijn we in het laatste kwadrant beland. Niemand weet in dat geval wat te doen, de chaos is dan compleet. Maar gelukkig is het zover nog niet en hopelijk gaat dit ook niet gebeuren.

Niet onderschatten

Zowel Donald Trump als Jair Bolsonaro (de leider van Brazilië) hadden aanvankelijk geen oog voor het probleem. Het kwam ze niet gelegen (je zult je afvragen: bij wie wel?). Ik vermoed dat er wel wat onenigheid was in de regeringen hoe op te treden (Disorder dus). In de fase daarna probeerden beide leiders het probleem in het Simple-kwadrant te drukken. Beide leiders beweerden dat het allemaal wel meeviel en zou overwaaien. Inmiddels weten ook zij wel beter (kijk maar naar het enorme aantal besmettingen in New York) en hebben allerlei maatregelen in hun land afgekondigd.

Gelukkig is Nederland – net als de meeste landen trouwens – niet een land (geweest) dat zijn ogen sluit of heeft gesloten voor de problematiek en tijdig passende maatregelen genomen. Ik hoop dat onze leiders goed genoeg weten wat voor ons land het beste is. En ik verwacht dat ze de juiste maatregelen hebben genomen. Ik heb er dan ook alle vertrouwen in dat het vroeg of laat met ons en onze cynefin weer goedkomt!

---

[1] Ik noem hier slechts een aantal voorbeelden. In werkelijkheid zijn er meer.